Zamek
Najpoważniejsza jego rozbudowa przypadła na lata 30-40. XVII w., gdy właścicielem został wojewoda Stanisław Lubomirski. Nad bramą wbudowany został akt erekcyjny, informujący, że zamek został ufundowany i wybudowany w 1641 roku przez Stanisława Lubomirskiego. W trakcie rozbudowy powstawały też potężne fortyfikacje i fosa, dzięki którym zamku nie zdobyli ani Szwedzi w czasie Potopu, ani Siedmiogrodzianie w 1657 roku.
Kolejnym właścicielem zamku został marszałek wielki koronny Stanisław Lubomirski, a po jego śmierci żona Izabela z Czartoryskich Lubomirska, nazywana też księżną marszałkową i to jej głównie rezydencja zawdzięcza czasy swej największej świetności. Tereny fortyfikacji zamieniła w ogrody i park w stylu angielskim. Jedynymi pozostałościami po twierdzy są dziś haubice i półkolubryna, stojące w Wielkiej Sieni.
Na I piętrze w korytarzu mijamy wielki portret staropolski (często błędnie nazywany sarmackim) fundatora, Stanisława Lubomirskiego z buławą w ręku, symbolem władzy. Obok znajduje się
Sala pod Stropem
z pięknym modrzewiowym, belkowanym sufitem. W komnacie uwagę zwraca szafa w kształcie gruszki, otwierana z dwóch stron, pochodząca z przełomu XVI/XVII wieku, jedyna taka w Polsce. W dalszej części holu możemy się przejrzeć w lustrze francuskim, równie pięknym jak najcenniejsze lustra weneckie.
Reprezentacyjną amfiladę otwiera
Salon Narożny,
zwany w XIX wieku Pokojem Rogowym, w którym stoi piec ceramiczny zdobiony motywami roślinnymi, lustro w stiukowym obramowaniu, również z dekoracjami roślinnymi, kryształowy żyrandol, ważący 250 kg (początkowo ze świecami, później z elektrycznym zasilaniem), meble rokokowe.
Wzdłuż amfilady biegnie
Korytarz Biały – z Galerią Przodków
Panowie na portretach mają przeważnie podgolone po sarmacku włosy, a jedno z popiersi tu stojących kozacką fryzurę, zwaną osełedec (wąski kosmyk włosów na czubku ogolonej głowy). Wisi tam również portret Diabła Łańcuckiego, czyli Stanisława Stadnickiego (1551 - 1610), który był człowiekiem okrutnym – jak pisano - gwałcił, palił, mordował. Między portretami stoją wazy dekoracyjne, imitujące wazy antyczne, ale wykonane w Polsce. Zamek ma sześć takich waz.
Z Korytarzem Białym łączy się
Korytarz Czerwony, zwany Paradnym
W nim eksponowane jest malarstwo europejskie, głównie holenderskie, flamandzkie i włoskie.
Za drzwiami
Apartament Paradny
a tam salon ze ścianami pokrytymi jasno szarą boazerią i jedwabiem łososiowobeżowym. Snycerka boazerii i stiukowe dekoracje sufitu utrzymane są w stylu Ludwika XVI. Biały marmurowy kominek, jedwabny dywan perski, srebrne kandelabry to tylko niektóre elementy wykwintnego wyposażenia. Z salonu drzwi prowadzą do sypialni dla najznamienitszych gości. W XVIII w. apartament zajmował książę Adam Kazimierz Czartoryski, brat księżnej Izabeli Lubomirskiej.
Salon Wejściowy (dawniej Jadalnia Zimowa) usytuowany jest między Apartamentem Paradnym i pokojami prywatnymi, a w nim intarsjowana czarnym dębem podłoga i portrety Potockich, m.in. portret hrabiego Artura Potockiego z Krzeszowic pędzla Jana Matejki.
Dalej mamy
Salon Zielony w Apartamencie Męskim, zwany też Salonem Rogowym, Salonem Bawialnym, Zimową Bawialnią. W nim z trojga drzwi jedne prowadziły do sypialni (Sypialnia Męska) w skrzydle północnym, drugie do przedpokoju (Jadalnia Zimowa) w skrzydle wschodnim, a trzecie (maskowane w boazerii) do gabinetu w wieży północno-wschodniej. Salon – podobnie jak wiele innych komnat - ogrzewał i piec, i kominek. Ciekawy jest tu stół, który w narożnikach ma cztery srebrne miseczki - to popielniczki.
Czerwona Sypialnia Męska ma boazerię z czerwonej tkaniny. Czerwony barwnik był najtrudniejszy do zdobycia, tym samym najdroższy; jego użycie świadczyło o zamożności. Przy łóżku stoi wysoka, obrotowa, z regulowanym kątem nachylenia podstawka do książek. Podstawka marzenie. Dlaczego dziś takich nikt nie wytwarza?
W męskiej łazience ciekawym akcesorium jest myjnoga, naczynie trochę podobne do nocnika, służące do higieny stóp.
Apartament Damski był dawniej zajmowany przez księżnę marszałkową Izabelę Lubomirską. Wystrój wnętrz pochodzi głównie z drugiej połowy XVIII wieku. W skład tego apartamentu wchodzą: Ubieralnia z Łazienką, Gabinet, Sypialnia i Salon.
Ubieralnia i Łazienka, czyli garderoba, ma ściany pokryte beżoworóżowym angielskim kretonem z końca XIX w. Pod oknem stoi fotel, na którym siadała Izabela Lubomirska czy Elżbieta z Radziwiłłów Potocka a naprzeciwko miała antresolę, na której pokojówka prezentowała jej suknie. Arystokratka zastanawiała się jaką na ten dzień wybierze. Oczywiście ubierała ją i czesała pokojówka, czy też garderobiana. A ta miała drzwi do antresoli na II piętrze, obok swojego pokoju. Łazienka ma zachowaną ceramiczną wannę, obudowaną drewnem. W sypialni była dodatkowa toaleta, schowana za malutkimi drzwiami, ukrytymi w boazerii.
Buduar Rokokowy, nazywany także Gabinetem Zwierciadlanym, Salonem Rokokowym, albo po prostu Gabinetem lub Buduarem, należy do najcenniejszych wnętrz zamku. Pomieszczenie zdobi pozłacana, drewniana boazeria, pięć luster o sześciu taflach każde, kominek obłożony marmurem, rokokowe motywy sztukatorskie, meble z XVIII wieku.
Galeria Rzeźb wypełnia kolejny korytarz, a tam eksponaty pochodzące z I, II wieku naszej ery. Antyczne rzeźby, wykonane z marmuru rzymskiego, to m.in. ważąca ponad pół tony postać Merkurego, siedzącego na baranie (I/II w.), Amorek (XVIII w.) na lwie (II w.), który oprócz czterech łap ma pod brzuchem podporę, chroniącą jego tułów przed złamaniem. Są i młodsze rzeźby, jak np. Homer z XVIII w., Napoleon w todze z 1804 roku, a nawet sarkofag z XIX w. Galeria powstała z inicjatywy księżnej Izabeli Lubomirskiej, która była kolekcjonerką dzieł antycznych i jej współczesnych.
Jadalnia Wielka – tu również ściany wypełniają duże powierzchnie różowego, polerowanego stiuku, ujętego w białe pilastry. Centralne miejsce zajmuje rozsuwany stół na 80 osób. Kominek zdobią zegar kominkowy i kandelabry, nad którymi lśni wielkie lustro. Z sufitu zwisa okazały kryształowy żyrandol.
Sala Kolumnowa – właściwie nie wiadomo czemu miała służyć, chyba tylko olśniewać stiukowymi filarami i tworzyć godną scenerię dla marmurowej rzeźby, przedstawiającej Henryka Lubomirskiego jako Amora. Rzeźbę chłopca, którego księżna Izabela Lubomirska wychowywała i często zabierała ze sobą w podróże, zamówiła podczas pobytu w Rzymie w 1886 roku. Jest dziełem jednego z najsłynniejszych rzeźbiarzy neoklasycyzmu, Antonia Canovy.
Sala Balowa z 1800 roku jest największym i najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem zamkowym zaprojektowanym przez Chirstiana Piotra Aignera Poza balami sala była na co dzień wykorzystywana jako miejsce zabaw z dziećmi. Obecnie pełni funkcje sali koncertowej. Współcześnie drewniana, intarsjowana posadzka na dużej powierzchni przykryta jest XIX-wiecznym dywanem, dla ochrony podłogi, zwłaszcza przed szpilkami uczestniczek koncertów, które nie respektują zakazu wchodzenia do sali w takich obcasach.
W pomieszczeniu panuje wyśmienita akustyka, a to dzięki temu, że ściany wypełniają duże powierzchnie stiuku, lakierowanego w kolorze pomarańczowożółtym z żyłkowaniem imitującym marmur i polerowanego, dzięki czemu fale dźwiękowe w pełni się odbijają, nie wnikając w najmniejsze szczeliny - jakie ma jednak pozornie całkiem gładki marmur – bo tych szczelin tu dzięki polerce nie ma. Ujęte są one w białe obramowania. Sufit zdobi pięć dużych kryształowych żyrandoli z XIX.
Teatr w Zamku w Łańcucie to jedyny teatr magnacki w Polsce zachowany do dziś. Prowadzą do niego lustrzane drzwi z Sali Balowej. Oczywiście znowu powstał z inicjatywy księżnej Izabeli Lubomirskiej. W 1792 r. odbyła się w nim prapremiera „Parad” Jana Potockiego. Do dziś zachował się oryginalny wystrój i urządzenia techniczne z początku XX wieku. Obecnie nie jest używany do wystawiania sztuk ze względów bezpieczeństwa. Na widowni jest 80 miejsc la widzów.
Apartament Chiński – znajduje się w dobudowanej części zamku w II poł. XVIII w. Składa się z salonu i sypialni, oddzielonych filarową arkadą. Dekoracje oparte zostały na motywach pompejańskich. Gwasze na ścianach salonu nawiązują do malowideł odkrytych w Herkulanum, a akwaforty do widoków ruin rzymskich. Wnętrza wypełnia wiele cennych dzieł sztuki chińskiej i japońskiej z XVIII i XIX w. Sufity są tu znacznie obniżone, aby jak najpełniej oddać wygląd chińskich pokoi.
Łaźnie Zamkowe
Mieszczą się podziemiach zamku. Zbudowane zostały przez Potockich w latach 20. XX wieku. Były wyposażone w najnowocześniejsze systemy grzewcze i urządzenia spa. Znajdowała się tu łaźnia turecka i sauna fińska, kozetki do masażu, urządzenia do elektroterapii, beczka do fototerapii, łaźnia do hydroterapii z wannami, natryskami, biczami szkockimi, bidetem, profilowaną obręczą do miejscowych natrysków, sala z przyborami gimnastycznymi, pijalnia wód mineralnych i innych napojów, elegancki pokój wypoczynkowy ze skórzanymi kanapami. Wodę do łaźni doprowadzano ze źródeł w Handzlówce wodociągiem liczą prawie 10 km.
Do naszych czasów zachowały się mocno zniszczone wanny i kabiny oraz znaczna część kafelków podłogowych, ściennych i sufitowych, a na dużej części ścian, malowidła groteskowo-arabeskowe.
Powojenny stan Łaźni ukazuje film – to była jedna straszliwa ruina. Nie zachowały się żadne instalacje wodno-kanalizacyjne i centralnego ogrzewania
Obecny kształt Łaźni udało się zrekonstruować dzięki archiwalnym fotografiom z lat 20. i 30. Otwarcie przepięknie odrestaurowanych wnętrz i odtworzonego wyposażenia odbyło się pod koniec lutego 2020 roku, a już po paru dniach je zamknięto na dwa lata z powodu epidemii COVID-19 i lockdownu.
Służba
zamkowa liczyła od 150 do 50 osób, w zależności od właściciela i jego kondycji finansowej. Do zamku rocznie sprzedaje się około 250 tys. biletów, turyści słuchają komentarza płynącego z głośników a w komnatach ich drogocenności pilnują odrębni pracownicy. Muzeum-Zamek realizuje projekty unijne i prowadzi szeroko zakrojoną działalność kulturalną i edukacyjną. Nie ma z kolei kuchni z kucharzami i podkuchennymi, ale być może będzie odtworzona. Na razie garnki i inne akcesoria kuchenne prezentowane są w korytarzu na II piętrze. Wszystkie budynki, park i ogrody są bardzo starannie pielęgnowane, a plany ambitne.
Potomkowie
Po śmierci Izabeli w roku 1816, Łańcut przeszedł w ręce jej wnuków Alfreda i Artura Potockich. W roku 1830 Łańcut stał się ordynacją z Alfredem Potockim jako pierwszym ordynatem. Artur Potocki otrzymał Krzeszowice.
IV i ostatnim ordynatem łańcuckim, był Alfred Antoni Wilhelm Roman Potocki h. Pilawa. Urodził się w 1886 roku jako syn Romana, ordynata Łańcuta i Elżbiety Matyldy z Radziwiłłów Potockiej. Studiował w Oksfordzie i Lwowie. W 1921 roku odziedziczył bogatą kolekcję dzieł sztuki, wraz z fortuną po Mikołaju Potockim z Paryża, wnuku osławionego przywódcy Targowicy, Stanisława Szczęsnego. W 1922 roku jego majątek ziemski liczył 50 650 ha.
Należał do ścisłego establishmentu II Rzeczypospolitej. W łańcuckim zamku odbywały się bale dla korpusu dyplomatycznego, tenisowe turnieje i polowania. Gościł m.in. prezydent Ignacego Mościckiego, ministra Józefa Becka. Podejmował gości zagranicznych, m.in. króla rumuńskiego Ferdynanda I i królową Marię, Jerzego, księcia Kentu, a tuż przed II wojną Joachima von Ribbentropa, w czasie II wojny Hermanna Göringa.
Od maja do lipca 1944 r. Alfred wywiózł z Łańcuta do Wiednia około 600 skrzyń najcenniejszych dzieł sztuki, mebli, elementów wyposażenia zamku. Większość tych rzeczy stopniowo wyprzedawał, aby mieć z czego wystawnie żyć Ożenił się, mając 70 lat, dopiero po śmierci matki, która była wrogiem jego małżeństwa. Zmarł w 1958 roku we Francji.
Brat Alfreda, Jerzy, ożenił się z wnuczką prezydenta Peru – Suzenitą. Był wieloletnim ambasadorem Polski w Stanach Zjednoczonych,. Łańcut traktował jako świetne miejsce spotkań z politykami i dyplomatami.
Ostatni potomek rodu Potockich z linii łańcuckiej zmarł w 2014 roku, nie pozostawiając żadnych spadkobierców.
Dorota Frątczak
konsultacja Dorota Błoniarz, przewodnik muzealny Muzeum-Zamek w Łańcucie
Fot. Krzysztof Kamiński
zdjęcia: Łaźnia Rzymska i Łaźnia pokój kąpielowy za https://aledetale.pl/laznie-rzymskie-w-lancucie
https://biznesistyl.pl/poznaj-region/rzeszow-i-okolice/17822_.html
zdjęcia: Ubieralnia damska, Łazienka damska, za http://tramp.hg.pl/kur/lancut
Fot. Łaźnie Rzymskie z https://biznesistyl.pl/poznaj-region/rzeszow-i-okolice/17822_.html
,